Çeşmelerin Muhteşem Tarihi
Dünyanın en eski çeşmeleri hangileridir, biliyor musunuz? Bu sorunun cevabını birazdan tabi ki vereceğiz. O zaman çeşmelerin muhteşem tarihi başlasın!
Dünyanın En Eski Çeşmesi Hangisi
Çeşmelerin tarihçesi şüphesiz, Smyrna çeşmesi ile başlar. 3 bin yıl önce günümüzdeki İzmir ilinde 7. Yüzyılda yapılan çeşme, mimarisi ve eşsiz yapısıyla, görenleri büyülemeye devam ediyor. Tarihi Smyrna çeşmesinden tam 2 bin 700 yıldır su akıyor, inanılmaz değil mi?
İzmir ilinin Bayraklı ilçesinde antik Smyrna arkeolojik kazı alanında bulunan çeşme, Batı uygarlığının da en eski çeşmelerinden…
Dikdörtgen bir yapıya sahip olan çeşme; eşik taşı, yürüme koridoru, su toplama haznesi ve su boşaltma kanalında oluşuyor. Uzun bir koridor biçiminde tasarlanan çeşme 2,5 metre yüksekliğinde ve koridorun uzunluğu 5 metreden fazla.
Antik Smyrna çeşmesi bulunduğu bölgenin hemen dışında yer alan su kaynağı üzerine inşa edilmiş. Tabi ki o dönemlerde su taşıma sistemleri bugünkü gibi gelişmemiş. O yüzden çeşmeler su kaynağının hemen yakınlarına yapılmış. Bu kadar eski bir tarihte bile çeşmenin bulunması, suyun o dönemlerde bile ne kadar önemli olduğunu bizlere anlatmaya yetiyor.
Tabi ki aradan geçen 2 bin 700 yılda bazı bozulmalar meydana gelmiş. Mesela çeşme hala aksa da, su hatlarının bazı kısımları bozulmuş. Yine de bu kadar seneden bu yana antik çeşmeden su akması, ne kadar ilginç değil mi?
Osmanlı Meydan Çeşmeleri
Peki ya atalarımızın çeşmelere olan bakış açısı nasıldı? Bu sorunun yanıtı Osmanlı meydan çeşmeleri konusunda yer alıyor. Şüphesiz Osmanlı İmparatorluğu fethettiği yerleri imar etme konusunda eşsizdi. Zaten bunu bugünde tüm dünya kabul ediyor.
Çünkü Osmanlı İmparatorluğu, Mimar Sinan gibi bir dehaya sahipti. Zaten onun zamanında birçok büyük eser meydana geldi. En önemlilerinden birisi de çeşmelerdi. Özellikle Kanuni döneminde artan nüfusun daha fazla suya ihtiyaç duyması, Mimar Sinan’ın da devreye girmesiyle, İstanbul’un birçok semtinin suya kavuşmasıyla sonuçlanmıştır. Çeşmelerin yapılması da bu dönemlere rastlamıştır.
Günümüzde ise Türkiye’nin dört bir yanında yer alan Osmanlı meydan çeşmeleriyle karşılaşabilirsiniz.
O zaman Tophane çeşmesi hakkında bilgi vermekle, tarihi çeşmeler konusuna başlayalım.
1732 yılında yaptırılan Tophane çeşmesi, Tophane meydanında yer alıyor. I. Mahmut döneminde Hassa Baş Mimari Mehmet Ağa tarafından yaptırılmış. O dönemlerde benimsenen klasik mimariden Barok mimarisine geçişin en önemli örneklerini bu çeşmede bulabilirsiniz. Sivri kemerli nişler ve barok desenler çeşmenin karakteristik özellikleri arasında yer alıyor.
Alman çeşmesi, Sultanahmet meydanındaki parkın içinde göze çarpan en güzel eserlerden bir tanesidir. Alman İmparatoru II. Wilhelm, İstanbul’u ikinci ziyareti sırasında bir çeşme yaptırmaya karar verir. Dönemin padişahından gerekli olan izni aldıktan sonra Alman Mimar M.Spitta’ya gerekli talimatları verir ve çeşme yapılır. 1901 yılında ise çeşme büyük bir törenle açılır. Alman çeşmesi haznesinin ortasında bulunan tunç levha ile dikkatleri üzerine çeker. Bu tunç levhanın üzerinde kabartmalarla ve Almanca dilinde “Kaiser II. Wilhelm’in 1898 yılının sonbaharında Osmanlıların hükümdarını ziyaretinin şükran hatırası olarak yaptırılmıştır” yazmaktadır.
III. Ahmet Çeşmesi Lale Devrinin en önemli eserlerinden bir tanesidir. Şehrin tam ortasında geniş bir meydanda yer alır. Üsküdar semtinde İskele meydanında yer alan bu çeşme, Lale devrinin tüm ihtişam ve zarafetini yansıtır. 1728 yılında Sultan III. Ahmed annesi Gülnuş Sultan anısına bu çeşmeyi, Kayserili Mimar Mehmet Ağaya yaptırmıştır.
Türkiye’de Tarihi Çeşmeler
Osmanlı İmparatorluğu döneminde, yalnızca başkent İstanbul’da değil, İmparatorluğun dört bir köşesinde çeşmeler yapıldı. Yalnızca çeşmelerde değil, o dönemlerde kervansaraylardan tutun da medreselere kadar birçok eser meydana getirildi. Bu yönüyle tarihimizin oldukça zengin olduğunu söyleyebiliriz.
Bu yüzden Türkiye’de tarihi çeşmeler konusundan bahsetmesek olmaz.
Tarihi çeşmelerin adları genelde yaptırıldığı kişinin adını alır. Bu şekilde yapılmasının amacı, insanların ardında ölümsüz eserler bırakmak istemesidir. Aynı zamanda hayır işleme amacı da vardır. Hayır işlemenin en iyi yollarından birisi de çeşme yaptırmaktır. Çünkü çeşmeler, susuzluğu giderir. Hem insanların, hem de hayvanların yararlanması için müsaittir.
Osmanlı çeşmeleri isimleri adlarını onları yaptıran valilerden de almıştır. Edirne Valisi Hacı Adil Bey, kendi adıyla 1904 yılında bir çeşme yaptırmıştır. Çeşmeyi yaptırmasının amacı, vefat eden oğlunun anısını yaşatmaktır. Valinin yaptırdığı bu çeşme, 3 basamaktan oluştur. Kare bir kaide üzerinde yer alan çeşmenin yüksekliği 5,20 metre, genişliği ise 4,75 metredir.
1659 yılında Sadrazam İbrahim Paşa, Fatih Sultan Mehmet’in anısına muhteşem bir mimariye sahip çeşme yaptırmıştır. Adını ise Hünkar çeşmesi koymuştur. Zaman içerisinde bazı onarımlar geçirerek günümüze kadar gelen çeşme hala sapasağlam ayaktadır.
Tarihi çeşmeler hakkında bilgi vermeye devam edelim. Dönemin Bilecik kaymakamı Sait Bey, hayır işlemek amacıyla bir çeşme yaptırmaya karar verir. Yer olarak da Çelebi Mehmet camisinin önünü seçer. Osmanlı İmparatorluğunun son dönemlerinde yapılan bu çeşmenin en belirgin özelliği, üç kenarının ortasında dilimli vazo biçiminde yalakları bulunmasıdır. Ayrıca orta kaidesinde çini işlemleri ve kabartma yıldız motifleri bulunur.
Kütahya ilinde Osmanlı döneminde yapılan öyle bir çeşme var ki, tam bir sanat eseri diyebiliriz. Zafer meydanında yer alan Hürriyet Çeşmesi, 1909 yılında Memlük Kulu Hocazade adlı biri tarafından yaptırılmış. Üç bölümden oluşan çeşmenin ortasında, tuğralı saltanat arması bulunuyor. İki yanında ise beş kollu yıldız kabartmaları var. Osmanlı İmparatorluğunun camiler başta olmak üzere, birçok eserinde beş yıldızlı motiflere rastlayabilirsiniz. Bu arada beş yıldızlı sembol, Hz. Davud yıldızı olarak bilinir.
Türkiye’de yer alan tarihi çeşmeler ve bilgileri hakkında sanırız bu kadarı yeterli olacaktır. Biz bu yazımızda eski çeşmeler hakkında sadece çok az bir bölüme yer ayırmış olduk. Merak edenler bu konuda daha fazla bilgiyi, akademik kaynaklardan elde edebilirler.
Dünyanın En İlginç Çeşmeleri
Gelelim dünyanın en ilginç çeşmelerine… Dünya üzerinde hem tarihi öneme sahip, hem de ilginç öyle çeşmeler var ki, görenleri hayrete düşürüyor.
Dünyanın en ilginç çeşmesi sıralamasında başta Meadows-Corona Park’ta bulunan Unisphere çeşmesi bulunuyor. Amerika’nın New York şehrinde bulunan bu çeşme küre dünyanın ortada bulunduğu devasa bir yapıdır. Küre dünyanın etrafında ise birçok çeşme dairesel bir şekilde dizilmiş ve geriye kalan alanın tamamı büyük bir havuzdan oluşuyor.
1929 yılında İspanya’nın Barselona şehrinde düzenlenen bir fuar için yapılan çeşme, görenleri büyülemeye devam ediyor. Montjuic çeşmesi bir tepenin üzerinde bulunuyor. 100 yaşında olan bu çeşme hala günümüzde birçok turistin ilgi odağı olmaya devam ediyor.
570 metre uzunluğunda olan Ay Gökkuşağının Çeşmesi, aynı zamanda dünyanın en uzun çeşmesi unvanını taşıyor. Güney Kore’nin Seul kentinde bulunan bu çeşme bir köprü üzerinde bulunuyor. Köprünün her iki yanında da 10 binden fazla dinamik püskürtücüler bulunuyor. Bu çeşmenin aydınlatmaları gece, muhteşem bir görüntünün ortaya çıkmasına neden oluyor.
Suudi Arabistan’ın Cidde kentinde bulunan Kral Fahd çeşmesi 1893 yılında yapılmış. Bu çeşmeyi özel kılan ise basınçlı su fışkırtması. Suyunu Kızıldeniz’den alan çeşme tek bir seferde 1000 metre yukarıya su fışkırtabiliyor. Aynı zamanda bu çeşme, dünyanın en yüksek çeşmesi unvanına sahip.
Dünyanın en eski ve en ilginç çeşmeleri konumuzun sonuna geldik. Bu yazıda sizlere çeşmeler hakkında tarihi ve detaylı bilgiler vermeye çalıştık. Umarız konuyu okurken keyifli zaman geçirmişsinizdir.
