Patlamayan Kalın Su Borusu Nedir ?

Bu yazımızda patlamayan kalın su borusu var mı sorusunu cevaplayacağız. Bu kapsamda, boru çeşitlerinden ve su tesisatı borularının patlamasının nedenlerini araştıracağız.

Su Borusu Neden Çatlar?

Esasında patlamayan su borusu diye bir şey yoktur. Ancak dayanım katsayısı fazla olan su borusu vardır.

Su boruları iki nedenden dolayı çatlar.

Birinci nedeni aşırı basınçtır. Temiz su borularının basınca dayanması için et kalınlıkları yüksek tutulur.  Günümüzde en dayanıklı temiz su boruları, PPRC’lerdir. Ø20 milimetreden Ø160 milimetreye kadar üretilirler. Et kalınlıkları ise 3,4 milimetreden 26,6 milimetreye göre değişir. Burada et kalınlığının değişmesi, borunun çapının büyümesi ile doğru orantılıdır.

PPRC (Polipropilen Random Copolimer) hammaddesinden üretilir. Plastiğin değiştirilmiş ve dayanıklı hale getirilmiş bir türevidir. Günümüzde diğer boru türlerine göre daha dayanıklı olduğu için birçok yerde kullanılmaktadır.

Temiz su tesisatında kullanılan PPRC boruda olsa, yüksek basınçtan dolayı yüzeyde çatlamalar meydana gelebilir. Çatlama olayı önce kılcal düzeyde gerçekleşir. Daha sonra kılcal çatlaklar birleşerek, daha büyük çatlaklara neden olur. sonuçta su borusunda sızıntı meydana gelir.

Temiz su boruları belli basınç derecelerine dayanacak şekilde üretilmişlerdir. Mesela şehir şebekesinden gelen suyun basıncı 8 bar ise su boruları bu basınca dayanacak şekilde üretilir. Ancak su kesilmeleri ve bunun sonucunda suyun şebekeden yüksek basınçla aniden gelmesi sonucunda su boruları çatlayabilir. Bu durum genelde nadiren gerçekleşir.

Ani su kesilmelerine karşı binaların bodrum katlarında büyük su depoları ve hidroforlar bulunur. Hidroforlar, yüksek katlara suyun yeterli basınçla ulaşabilmesi için gereklidir. Ancak bu makinelerin suyu tesisata verme basınçları da ayarlanmalıdır. Bazı durumlarda basınç göstergesine bakmadan yüksek basınçla su tesisata verilirse, borularda çatlama meydana gelebilir.

Su Boruları Neden Patlar?

Su borularının çatlamasının hatta patlamasının bir diğer nedeni de suyun boru içerisinde donmasıdır. Donmaya karşı su borusu henüz icat edilmemiştir. Bu yüzden tüm su boruları don seviyesinin altına gömülür ya da yüzeyde olan borulara iyi bir yalıtım yapılır.

Dikkat ederseniz su borularının patlamasında karşımıza yine yüksek basınç çıkıyor. Donmada meydana gelen basınç, genleşme basıncıdır. Düşük ısılarda su kristalleri donar ve hacim kazanırlar. Hacmi artan su molekülleri, su borularının cidarlarına yani iç yüzeylerine basınç yaparlar. Basınca dayanamayan su borusunun moleküler yapısı çözülmeye başlar ve sonuçta patlama ya da çatlama meydana gelir.

Kalın su borusu ise çatlamaya ya da patlamaya karşı etkili değildir. Su borularının zarar görmesini engellemek adına yapılacak en iyi iş, borunun yapısını desteklemektir.

Donmaya karşı izolasyon en iyi çözümlerden birisidir.

PPRC temiz su boruları, -20 derece ile +95 dereceye kadar verimli çalışırlar ve zarar görmezler. -20 derecenin altında düşük sıcaklıklarda su moleküllerinin genleşmesi sonucu çatlama durumu meydana gelebilir.

Tesisat borularında donmaya karşı farklı malzemelerle yalıtım yapılır. En çok kullanılan yalıtım malzemeleri, taşyünü kauçuk poliüretan ve alüminyum sac kaplamadır. Bu tür malzemeler -20 dereceden daha düşük sıcaklıklara karşı dayanıklıdır. Dolayısıyla tesisat borularını da daha düşük sıcaklıklara karşı koruyabilirler.

Su Boruları Kaç Derecede Donar?

Su borularının türüne göre donma eşiği de farklılık gösterir. PPRC borular -20 dereceye kadar dayanabilirler. Ancak; çelik, düktil font ve galvaniz borularda donma eşiği daha düşüktür. +4 dereceden sonra bu tür borularda çatlama ya da patlama görülebilir.

Donma eşiği daha düşük olan borularda iyi bir yalıtım yapılması gerekir. Su kristalleri +4 derecenin altında katılaşmaya ve genleşmeye başlarlar. Bu genleşmeyi tölere edebilmek adına plastik borularda genleşme katsayısı bulunur. %10 genleşme katsayısı sayesinde plastik borular, donmadan kaynaklı genleşmeye karşı koyarlar. Diğer tür borularda bu oran daha düşüktür.

Donmaya Karşı İzolasyon Yeterli mi?

Bu soruya kısmen evet cevabını verebiliriz. Hava sıcaklıklarının yıl boyunca -20 dereceden daha düşük olduğu yerlerde, boruların da dayanamayacağı açıktır. Bu gibi yerlerde PPRC borular olsa bile izolasyon yapılması gerekir. Toprak altında sıcaklık değerleri biraz daha yüksek olacağından, temiz su boruları don seviyesi adı verilen seviyeden sonra toprağa yataklama yapılarak yerleştirilir. Don seviyesi genelde 1 metredir. Daha soğuk olan yerlerde 1 metreden fazla olmaktadır.

Asıl sorun yüzeyde olan borulardır. Bu tür boruların düşük sıcaklıklara karşı korunabilmesi için daha etkili izolasyon çözümlerinin uygulanması gerekir. Daha soğuk olan bazı yerlerde, yalnızca bir tür izolasyon malzemesi ile kaplama yapmak yeterli olmayabilir. Mesela cam yünü yanında, alüminyum sac kaplama birlikte kullanılabilir.

Donmaya Karşı Su Borusu Var mı?

Donmaya karşı yalıtımsız dayanabilen bir su borusu, henüz icat edilmemiştir. Yukarıda verdiğimiz bilgiler ışığında, donmaya karşı ilave tedbirlerin alınması yararlı olacaktır. Zaten genel olarak yapılan da budur.

Su borularının donmaya karşı korunması için mutlaka izolasyon yapılması gerekir.

Patlamayan Kalın Su Borusu Özellikleri

Patlamaya karşı en dayanıklı olan PPRC borularının özelliklerini maddeler halinde sıralayalım. Zaten evlerden tutun da işyerlerine kadar birçok yerde PPRC borular kullanılmaktadır.

• Kimyasal maddelere karşı dayanıklıdırlar.
• Korozyona ve dış etkilere karşı uzun yıllar dayanabilirler.
• 25 atü basınçla 50 yıl çalışma ömrü vardır.
• Kimyasal maddelere karşı dayanıklıdırlar.
• İçme suyunun kokusunu ve rengini değiştirmezler.
• İç yüzeyleri kaygan ve parlaktır.
• Yüksek kaynak performansı gösterirler. Çap daralması kaynak yerlerinde oluşmaz.
• Isı ve ses yalıtımı özelliği bulunur.
• Alev alma eşiği oldukça yüksektir. +95 derece sıcaklıklara dayanabilirler.
• Çevre dostudur. Çevreye zarar vermezler.

Temiz Su Tesisatında Kullanılan Borular

Yukarıdaki başlıkta, PPRC su borusunun özelliklerinden bahsetmiştik. Bu konu başlığı altında da temiz su tesisatında kullanılan diğer boru türlerinden bahsedeceğiz. Şunu da hatırlatmış olalım, bahsedeceğimiz bazı su boruları günümüzde birçok yerde kullanılmamaktadır.

Çelik Borular: Akışkan taşıyıcısı olarak kullanılırlar. Genelde sanayi de bu tür boruların kullanıldığını görmekteyiz. Aynı zamanda kat kaloriferi gibi cihazların bağlantılarında da kullanılırlar. Temper dökümden üretilen bu tür borular vidalı bağlantı ile birbirlerine bağlanırlar.

Bakır Borular: ısıtma, soğutma ve iklimlendirme cihazlarında kullanılırlar. Özellikle klima cihazlarının bağlantılarında bu tür borulara sıkça rastlanabilir. Bakır çok iyi bir ısı iletkeni olduğu için klima cihazlarında kullanılır. Yüzeyleri düzgün olduğu ve bakteri barındırmadıkları için aslında temiz su tesisatında kullanılmaları gerekir. Ancak bakır pahalı bir malzeme olduğu için temiz su tesisatlarında, daha ekonomik çözüm olan plastik boru ve türevleri kullanılır.

Galvanizli Demir Borular: Yakın zamana kadar temiz su tesisatlarında galvaniz karışımlı demir borular kullanılıyordu. Kolay paslanmaları, içlerinde pasla birlikte bakteri de barındırdıklarından dolayı galvaniz borular yerini, plastik borulara bıraktı. Günümüzde neredeyse hiçbir yerde kullanılmamaktadır. Galvaniz borular korozyona karşı dayanıksızdır bu yüzden en ufak basınç değişimlerinde patlamaktadırlar.

Kalın su borusu özellikleri ve patlamayan su boruları hakkında sizlere yararlı bilgiler vermeye çalıştık. Sonuç olarak patlayamayan su borusu diye bir şey yoktur. Ancak patlamaya karşı dayanıklı olan su borusu vardır. düşük sıcaklıklarda da bu tür boruların zarar görmemesi için etkili izolasyon tedbirleri alınır.